ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 8، آبان 1403 ، شماره پی در پی 102

پژوهش سبکی در دیوان ندیم کابلی

صفحه (71 - 92)
احمد علیزاده (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف:تحلیل سبکی را نظر به بررسی محتوایی و دقیق یک اثر ادبی، میتوان یکی از رایجترین وقابل اعتمادترین شیوه های تدقیق در یک محصول ادبی دانست.موضوع این مقاله بررسی دیوان ندیم کابلی از سه منظر سطح زبانی، سطح فکری و سطح ادبی است.در این پزوهش سعی شده، ضمن تأمّل در محتوای دیوان از حیث ساختاری و مفهومی، میزان تأثر این شاعر از گویندگان توانای سده های گذشته از حیث لفظی و معنایی با ذکر شواهدی نمایانده شود.

روش مطالعه:مقالۀ پیش رو، مطالعه ای است نظری که به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه ای صورت گرفته است.محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، دیوان ندیم کابلی به تصحیح عفّت مستشارنیا هست که انتشارات توس آن را در سال 1397 چاپ کرده است.پژوهش حاضر متن محور است.

یافته ها:ندیم کابلی از شاعران اواخر عصر قاجار و دورۀ مشروطه است.شعر او روان، استوار و فصیح است.در اکثر قوالب شعری طبع آزمایی کرده است. در قصیده از شاعران سترگ قصیده سرا چون ناصر خسرو، سنایی، انوری، خاقانی، ظهیر و سعدی تأثیر پذیرفته، در غزل،عمدتاً متأثر از حافظ شیرازی بوده است.شعر خود را برتر از شعر ظهیر فاریابی و کلیم همدانی دانسته که میتوان آن را از مفاخرات معمول در بین شاعران دانست.دیوان او از حیث مضامین با عنایت به حجم متوسط دیوان تنوّع نسبتاً خوبی دارد.

نتیجه گیری:اثرپذیری ندیم کابلی در قصیده از شاعران استاد قصیده سرا میتواند به تبعیت از اسلوب شاعران دوره های افشاریه، زندیه و قاجاریه باشد که سعی در تقلید از طرز سخن شاعران قرون پنجم تا هفتم داشته اند. در غزل مثل اکثر شاعران پس از عصر حافظ، از کلام والای خواجۀ شیراز متأثر شده ودر ساختن مخمّس در قالب مسمّط مصاریع چهارم و پنجم را از حافظ شیرازی، کلیم همدانی، صائب تبریزی، بیدل دهلوی و واقف لاهوری تضمین کرده است.در شعر او کلمات زبانهای فرنگی دیده میشود.

کلمات کلیدی
ندیم کابلی , دیوان , تحلیل سبکی , سطح زبانی , سطح فکری , سطح ادبی

• آنندراج، محمد پادشاه(1336)، تصحیح محمّد دبیر سیاقی،تهران: کتابخانۀ خیام
• دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت(1388)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج3،ص1047
• دیوان انوری ابیوردی، علی بن محمد(1376)،تصحیح مدّرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی، صص 454و469
• دیوان بنایی هروی، کمال الدین شیر علی(1396)، تصحیح عبّاس رستاخیز، هرات: مهر حبیب،ص249
• دیوان بیدل دهلوی،عبدالقادر(1376)، تصحیح اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی،3ج، تهران: الهام
• دیوان حافظ شیرازی،شمس الدین محمد(1394)، تصحیح قزوینی-غنی،چاپ ششم، تهران: ققنوس،صص16و171و274
• دیوان خاقانی شروانی، بدیل بن علی(1373)، تصحیح ضیاءالدین سجّادی،چاپ چهارم، تهران: زوار،ص209
• دیوان سنایی غزنوی، ابوالمجد(؟)، تصحیح مدّرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: سنایی، ص51
• دیوان ظهیر فاریابی،طاهر بن محمد(1381)، تصحیح امیر حسن یزدگردی،به اهتمام علی اصغر دادبه،تهران:قطره، ص85
• دیوان عنصری بلخی، حسن بن احمد(1363)،تصحیح محمّد دبیر سیاقی، تهران: سنایی
• دیوان قاآنی شیرازی،حبیب الله(1336)، تصحیح محمّد جعفر محجوب، تهران: امیر کبیر، ص672
• دیوان کلیم کاشانی-همدانی،ابوطالب(1391)،تصحیح حسین پرتو بیضایی، چاپ دوم ، تهران: سنایی
• دیوان ناصر خسرو قبادیانی بلخی،ابومعین(1384)،تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق،چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران، ص11
• دیوان ندیم کابلی،عبدالغفور(1397)، تصحیح عفّت مستشارنیا،تهران: توس، صفحات مختلف
• دیوان واقف لاهوری،نورالعین(1962م)،تصحیح غلام ربّانی عزیز،لاهور: آکادمی لاهور
• دیوان هلالی جغتایی،نورالدین(1362)،تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی
• سبک شعر فارسی در دورۀ قاجار،تجربه کار، نصرت(1350)، تهران: توس، ص59
• فرهنگ بزرگ سخن،انوری، حسن(1381)، تهران: سخن
• فرهنگ واژگان گویشهای ایران زمین، آذرلی، غلامرضا(1387)،تهران: نشر هزار کرمان
• کتاب آرایی در تمدن اسلامی، مایل هروی، نجیب(1398)، چاپ سوم،مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،ج2، ص41
• کلیات سعدی شیرازی،مصلح الدین(1385)،تصحیح محمد علی فروغی،چاپ سوم، تهران: زوار، صص739و 900